THỜI ĐIỂM PHỐI GIỐNG THÍCH HỢP CHO BÒ CÁI SINH SẢN VÀ CÁCH XÁC ĐỊNH BÒ ĐỘNG DỤC

Trong chăn nuôi bò giống sinh sản, đặc biệt là chăn nuôi bò sữa, việc phát hiện động dục và phối giống kịp thời cho bò cái giúp tăng đàn nhanh chóng, rút ngắn khoảng cách giữa các lứa đẻ. Để giúp bà con chăn nuôi bò giống xác định đúng thời điểm động đục của bò cái, chúng tôi hướng dẫn một số dấu hiệu nhận biết sau:

I. Thời điểm bò cái bắt đầu động dục và thời điểm phối giống thích hợp

– Bò có thể bắt đầu động dục lần đầu từ khi 12 – 15 tháng tuổi, tùy thuộc vào giống bò, điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng, khí hậu,…
– Đối với bò ta không nên cho bò phối giống vào lúc này vì khi đó bò cái chưa trưởng thành về thể vóc nên khi mang thai sẽ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe bò cái và con bê sinh ra. Khi bò cái trên 16 tháng tuổi, có thể vóc to lớn thì mới bắt đầu phối giống.
– Đối với bò Úc khi bò được 12 tháng tuổi thì đã phối giống được rồi. Vì bò Úc có thể trạng rất tốt và rất mắn đẻ.
– Thời gian mỗi lần động dục ở bò khá biến động, kéo dài trong khoảng 6 – 36 giờ nhưng phổ biến là 18 – 24 giờ. Tuy nhiên, khoảng thời gian phối giống cho bò dễ có chửa chỉ kéo dài trong khoảng 10 – 12 giờ.
– Thường thì người ta chọn thời điểm phối giống theo quy luật sáng – chiều, tức là nếu thấy bò có biểu hiện động dục buổi sáng thì phối giống vào buổi chiều, nếu bò động dục buổi chiều thì phối giống vào buổi sáng hôm sau.

Để cho việc phát hiện bò động dục được tốt và hiệu quả cần phải:
– Có sổ sách ghi chép các số liệu sinh sản của mỗi con bò: Tuổi, ngày đẻ lần cuối, các lần đẻ có diễn ra bình thường không? ngày động dục gần nhất?…
– Quan sát để phát hiện động dục ba lần trong một ngày (sáng, trưa, tối), tốt nhất là quan sát vào sáng sớm và chiều tối). Độ dài mỗi lần quan sát phụ thuộc vào số lượng gia súc trong đàn, thông thường mỗi lần từ 15 đến 30 phút.

II. Cách nhận biết bò cái động dục
Cách 1. Quan sát biểu hiện của bò:
Cách này thường áp dụng cho các hộ chăn nuôi, không có con đực. Dễ dàng quan sát nhận biết qua các dấu hiệu sau:
– Bò hay đi lại, ăn ít, hay kêu rống, có xu thế tìm gặp con khác (tìm đực), có con muốn tách khỏi đàn.
– Quay đầu ra sau hít ngửi âm hộ.
– Bò cái tỏ ra thân thiện theo đuổi nhau, hay tụ lại thành nhóm, húc liếm vờn nhau, tỏ ra thích nhau, nhảy chồm lên lưng nhau.
– Âm hộ sưng đỏ, căng phồng, hơi ướt bóng, các lông xung quanh âm hộ cách xa nhau và dựng đứng lên so với các ngày thường.
– Chảy nước nhờn, ban đầu trong, lỏng sau keo lại và chuyển dần sang màu trắng đục. Niêm dịch là dấu hiệu thường được dùng để xác định chính xác giai đoạn động dục đang ở pha nào để xác định thời điểm phối giống tốt nhất.

– Bò cái dễ bị kích thích, không ở yên, có xu hướng đến gần người và người dễ đến gần; mắt tinh và sáng hơn thường lệ; bò tỏ ra bồn chồn ngơ ngác.
– Phần lông ở mông, lưng có để lại các dấu vết do bò cái bị các con khác nhảy lên hay bị con khác liếm.
– Chịu nhảy là hiện tượng mà bò cái khi con khác nhảy lên lưng thì đứng lại. Đây là dấu hiệu dễ nhận biết và để xác định thời điểm phối giống thích hợp nhất. Cần nhớ rằng con đứng dưới mới là con động dục, còn con nhảy chồm lên thì có thể là con sắp động dục hoặc đã qua pha động dục.
– Có trường hợp về cuối kỳ động dục, thấy có máu chảy ra. Dấu hiệu này cho biết là bò vừa động dục trước đấy vài ba ngày, cần phải để ý phát hiện động dục bò cái đó sau 15-18 ngày…
Nhược điểm của cách này là không phát hiện những bò cái động dục thầm lặng

Cách 2. Dùng bò đực:
1. Phương pháp dùng bò đực “thí tình”:
– Cách này áp dụng cho các trang trại có đàn gia súc lớn muốn phát hiện bò động dục để thụ tinh nhân tạo.
– Sử dụng bò đực có họat động tính dục bình thường, đến khoảng 8 tháng tuổi (trước khi thành thục về tính dục) giải phẫu bẻ cong dương vật sang một bên (dời cả bao dương vật để dương vật vẫn nằm trên đường thẳng).
– Mục đích của việc làm này là để bò đực vẫn giữ nguyên tính dục.
– Bò đực chỉ giúp phát hiện bò cái động dục nhưng không thể giao phối trực tiếp vì dương vật không còn ở vị trí cũ.
– Bò làm nhiệm vụ này gọi là đực “thí tình”.
– Phương pháp này có ưu điểm là sự tiếp xúc giữa bò cái và bò đực diễn ra tự nhiên theo đúng bản năng sinh học của chúng. Giúp phát hiện chính xác cả những bò cái động dục thầm lặng.
– Nhược điểm là việc phẫu thuật để di chuyển vị trí dương vật bò đực cần người có kỹ thuật và tay nghề cao mới thực hiện được. Mặt khác sau một thời gian bò đực mất đi tính hăng vì không được giao phối trực tiếp và xuất tinh như tự nhiên. Chỉ phù hợp với đàn có số gia súc cái đủ lớn để giảm chi phí nuôi bò đực thí tình.

2. Dùng bò đực
– Công việc này gọi là “thử đực”.
– Dùng bò đực bình thường có dây vàm, mỗi ngày 2 lần vào buổi sáng và buổi chiều dắt bò đực vào đàn bò cái để bò đực phát hiện bò cái động dục.
– Khi bò cái động dục, bò đực sẽ theo sát và bò cái biểu hiện sự ham muốn bò đực rất dễ nhận biết.
– Khi bò đực nhảy lên bò cái thì kéo bò đực xuống không cho nhảy.
– Dắt bò cái đi xa để bò đực tìm tiếp bò cái động dục khác.
– Ưu điểm của phương pháp này cũng giống như khi dùng bò đực “thí tình”. Dễ thực hiện (không phải giải phẩu di dời dương vật bò đực), tính hăng của bò đực kéo dài và khi cần vẫn có thể cho phối giống trực tiếp.
– Phương pháp này thường sử dụng trên bò hướng thịt, bò địa phương, ít sử dụng trên bò sữa.
– Nhược điểm là cần người giám sát luôn đi cạnh bò đực. Khi bò đực quá hăng nhảy lên bò cái, người giám sát phải nhanh nhẹn và dũng cảm kéo dương vật bò đực lệch sang một bên ngăn không cho giao phối trực tiếp. Việc ức chế phản xạ giao phối và phóng tinh của bò đực lúc này có thể bị bò đực tấn công, gây nguy hiểm cho người giám sát. Khi không ngăn cản kịp bò đực thì giao phối trực tiếp vẫn xảy ra ngoài ý muốn.

Cách 3: Phương pháp sơn khum đuôi hoặc dán KarMar:
– Dựa vào đặc tính sinh lý là khi bò động dục sẽ cho những bò khác nhảy lên. Vì thế, ở những đàn chăn thả không có bò đực theo đàn, người ta có thể dùng sơn để sơn lên vùng khum đuôi của bò cái một vài ngày trước khi dự kiến bò động dục.
– Nếu phát hiện vùng sơn bị bong đi chứng tỏ bò cái đó đã động dục.
– Đây là phương pháp có hiệu quả, rẻ tiền và được áp dụng rộng rãi ở những nông trại của Úc.
– Cũng trên nguyên lý này, ở Mỹ người ta sản xuất ra miếng dán gọi là KarMar để để dán lên vùng khum của bò cần theo dõi động dục. Khi miếng dán đổi màu từ trắng sang đỏ tức là bò cái đó đã bị con khác nhảy lên và kiểm tra để phối giống. Tuy nhiên, giá thành khá đắt trong điều kiện Việt nam.

Cách 4: Dùng vòng đeo chân bò cái
– Phương pháp này dựa trên đặc điểm bò cái khi động dục sẽ hưng phấn, đi lại nhiều hơn một cách bất thường so với lúc không động dục.
– Dựa vào đặc điểm này, mỗi bò cái được đeo vào chân một vòng đặc biệt có khả năng đếm số bước đi trong ngày.
– Thông tin về số bước đi được truyền vào máy tính mỗi ngày và vẽ thành biểu đồ cho cả tháng cho mỗi bò cái.
– Những ngày có số bước đi nhiều hơn bất thường được thể hiện rõ trên biểu đồ, đây là một dấu hiệu đáng tin cậy của sự động dục.
– Người quản lý căn cứ vào đó để kiểm tra lâm sàng và quyết định có phối giống hay không.
– Phương pháp này có ưu điểm là không cần bò đực và sự quan sát trực tiếp của con người.
– Theo dõi một đàn lớn cả ngàn con chỉ cần nhìn trên màn hình máy vi tính.
– Nhược điểm là đầu tư thiết bị đắt tiền nên chỉ thích hợp với đàn lớn và được đầu tư cao.

III. Cách phối giống cho bò cái
1. Phối giống trực tiếp bằng bò đực
Đối với chăn nuôi bò sinh sản hướng thịt, hoặc những vùng sâu, vùng xa không có cán bộ kỹ thuật thụ tinh nhân tạo thì phải phối giống cho bò cái bằng cách phối giống trực tiếp bằng bò đực. Để đảm bảo chất lượng con giống và sức khỏe đàn bò, cần chú ý:
– Chọn bò đực có tầm vóc to lớn, ngoại hình đẹp phối giống trực tiếp với bò cái khi bò cái động dục.
– Không cho phối khi bò đang bị bệnh vì bệnh truyền nhiễm có thể truyền từ con đực sang con cái và ngược lại.

2. Phối giống bằng thụ tinh nhân tạo
Đối với chăn nuôi bò sữa nên chọn hình thức phối giống bằng thụ tinh nhân tạo để chọn lựa những giống có năng suất sữa cao, đồng thời giảm mắc các bệnh truyền lây cho bò:
– Chọn kỹ thuật viên có tay nghề, dụng cụ bảo quản tinh trùng đảm bảo.
– Chọn lựa tinh giống phù hợp với giống bò cái đang nuôi để tránh cận huyết.

IV. Theo dõi sau phối giống
– Sau khi phối giống, bà con ghi chép thời điểm phối giống và theo dõi kết quả phối giống, nếu sau 3 tháng không thấy bò động dục trở lại và bò tăng lên về kích thước, khối lượng cơ thể thì có thể bò đã chửa.
– Tuy nhiên, để chắc chắn hơn thì người chăn nuôi nên nhờ thú y khám thai cho bò vào thời điểm 3 tháng và 7 tháng sau khi phối để chắc chắn là bò đã mang thai, tránh trường hợp khi cạn sữa cho bò để chờ đẻ mà cuối cùng bò lại chưa mang thai.

 

[dungcunuoibo.com]

---

DUNGCUNUOIBO.COM

Địa chỉ: 40 Lâm Thị Hố,P.Tân Chánh Hiệp, Quận 12,TP. Hồ Chí Minh.
Hotline: 0941 844 449
Email: dungcuthuyleanh@gmail.com